Ephemera Derneği’nin Temmuz 1999 tarihli aylık bülteninde Anadolu Fotoğrafçılığı ve Fotokart Estetiği başlığı ile yayınlanan makaleyi sizlerle paylaşıyoruz.
Yazan: Burçak Evren
Kartpostal yayımcılığının bugünkü gibi geniş dağıtım ağına sahip olmadığı yıllarda Anadolu’daki kimi fotoğrafçılar yerli halkın mektup dışında kalan haberleşme gereksinmelerini (kutlamalar, kısa haberleşmeler, tebrikler vs) kendi olanaklarıyla yaptığı fotokartlarla karşılarlardı.
Her yerel fotoğrafçı kendi bölgesinin turistik, tarihsel ve doğa güzellikleriyle önemli günlerini saptayarak fotokart şeklinde piyasaya sunardı. Fotokartlar kartpostallara oranla daha ucuz olduklarından ayrıca yöreye ilişkin görüntüler içerdiklerinden yerli halk tarafından tercih edilir, az da olsa mektup ya da kartpostal yerine kullanılırdı.
1920 ile 1970 yıllan arasında yaygınlaşıp kullanım alanına giren fotokartlar, daha sonra büyük kartpostal üreticilerinin yurtiçinde dağıtım olanaklarını elde etmesiyle ortadan kalkmışlar, günümüzde ise yalnızca koleksiyoneler tarafından satın alınan nadir parçalar arasına girmişlerdir.
Cumhuriyet dönemine ilişkin en somut belgeler olan fotokartlar, işledikleri konuların ilginçliği ve de naifligi ile kendilerine özgü bir güzelliğe sahip olmuşlardır. Anadolu’daki herhangi bir kentin, kasabanın, günümüze değin gösterdikleri değişim – dönüşümleri bu fotokartlar üzerinde izlemek mümkündür. Ayrıca gündelik yaşama ve özel günlere ilişkin kimi olaylar da bu fotokartlarda belgesel bir yaklaşımla saptanmıştır. Örneğin kasabalarda yapılan Cumhuriyet Bayramı kutlamaları, kurtuluş günleri, yerli malı haftaları, hatta düğünler ve eşrafa ait dükkanlar bu kartlar üzerinde yer alan konuların en önde gelenleri olmuştur.
Kartpostallara oranla belge yanı daha güçlü olan fotokatlarda esas amaç, estetik değil, yörenin içerdiği özellikleri tanıtmaktır. Fotokartların işlevi kartpostalların es geçtiği, gerek görmediği, ya da ulaşamadığı tüm ayrıntıları görüntülemede başlamaktadır. Fotokartların günümüzde gereğinden fazla ilgi görmeleri, kartpostallara oranla çok az sayıda basılıp yok olmalarının ötesinde, kartpostalların ulaşamadığı belgesel görüntüleri içermesinden gelmektedir.
Kartpostal ile fotokartın farklılıkları
Fotokartların arkasında matbu olarak “Post Card” ya da “Carte Postale” yazmalarına karşılık, ephemera alanında bunlara kartpostal değil de fotokart adı verilmektedir.
Kartpostallarla fotokartlar arasındaki en belirgin farkılık birinin baskı diğerinin ise kontak ya da agrandisör yoluyla yapılmasında odaklaşır. Yani birisi tramlı, öbürü ise doğrudan doğruya negatiften çoğaltıldığı için tramsızdır. Gerçi taş baskı kartpostallarda da tram olmamasına karşılık baskı yoluyla çoğatıldığından bunlan da baskı grubuna dahil etmek gerekir.
Bir diğer farklılık da kartpostalların renkli ve siyah-beyaz ya da ara tonlarda ve renklerde olmasına karşılık fotokartların ise yalnızca siyah – beyaz (bazen sepya ve tonlarında) olmasıdır. Çok nadir olarak elle renklendirilmiş fotokartlara rastlanırsa da bunlar yaygın olarak kullanıma girmemiş, ancak kimi yerel fotoğrafçılar tarafından ya istek üzerine ya da kişisel meraktan çok az sayıda yapılıp satışa sunulmuşlardır. Ayrıca kartpostallar baskı tekniği ile çok sayıda (örneğin 3 bin adet), fotokartlar ise çok az sayıda (örneğin yüz adet) basılmışlardır. Ama fotokartları kartpostallardan farklı ve çekici kılan belki de tek şey, onların mahalli özelliklere ve naiflige sahip olmasıdır.
Yerel fotoğrafçılar yalnızca kartpostallara öykünerek manzara resimleri çekmemişler, onun da ötesine geçerek bayramları, önemli günleri, kendi yörelerini ilgilendiren etnografik olayları ve çeşitli aktiviteleri (okul müsamereleri, tutum haftaları, yapıları, su baskınlarını, sokakları, yangınları vs.) görüntüleyip az sayıda da olsa onları yaşama geçirmişlerdir. Örnegin cumhuriyetin ilk yıllarındaki olaylara – kutlamalara ilişkin çok az sayıda kartpostal olmasına karşılık, fotokartlar da bu konular tahmin edilmeyecek kadar zenginlik taşımaktadır.
Devamını okumak için tıklayın.
İndirmek için tıklayın. (PDF)
İlginizi çekebilir
- İstanbul Kartpostalları – II
- Ebüzziyâ Kartları
- Postcrossing ile Kartpostal Takası
- Herman Boyacıoğlu’nun Kartpostal Koleksiyonu
- 1902’den «Geleceğin Kadınları» Kartpostalları
- Milli Mücadele Kartpostalları
- Kartpostalın 150. Yılı
- Kanadı Kırık Kartpostallar
- Kadıköy Kartpostalları
- Koleksiyon Sevgisi-6 Kartpostal Koleksiyonculuğu
- 26 Yıl Gecikmeli Kartpostal
- Anadolu Pulları ile Kullanılmış Kartpostallar
- İstanbul Kartpostalları
- Bir Zamanlar İstanbul: Kartpostallar (Galeri)
- Taş Baskılı ve Fantazi Baskılı Kartpostallar
- Kısa bir Kartpostal Tarihi
Teşekkürler