İstanbul Kartpostalları – II

19. yy’ın sonlarında ünlü kartpostal editörü Max Fruchtermann‘ın çabaları ile basımına başlanan İstanbul kartpostallarının tarihine ve kartpostal editörlerine bir bakış.

26 Mayıs 2019 tarihinde yayınladığımız, araştırmacı ve koleksiyoner Sn. Mert Sandalcı’nın İstanbul Kartpostalları yazısının Türk Pulculuğu dergisindeki genişletilmiş halini sizlerle paylaşıyoruz.

İstanbul, kartpostallar üzerinde ilk kez 1895’te Max Fruchtermann‘ın çabaları ile görüldü. Bu yıldan itibaren yaklaşık 200 dolayında editör, çok değişik manzara ve tipler ihtiva eden, tahminen 8.000-9.000 çeşit İstanbul kartpostalı bastılar. Bu kartpostallar içinde İstanbul, Pendik’ten başlamak üzere Beykoz’a, Rumelikavağı’ndan Bakırköy’e kadar görüntülendi. Ayrıca İstanbul içindeki yaşam da tip kartpostalları ile belgelendi.

Kartpostal basımı, fotoğrafın topluma yayılmasına, fotoğrafçıların da çalışacak mali gücü bulmasına yardım etmiştir. Çünkü fotoğraf yüzyılımızın başında oldukça pahalı olduğundan, ancak saray ve diplomatik çevre tarafından satın alınabilmekteydi. Buna karşın kartpostal geniş halk kitlelerine ulaşmış, koleksiyonunun moda olması ve turistik talep, çok sayıda ve çeşitte kartpostal basılmasını sağlamıştır.

[ngg src=”galleries” ids=”2″ display=”basic_slideshow”]

İstanbul kartpostallarının kabaca tasnifinde öncelikle basım tekniklerini göz önünde bulundurmak gerekir. Bu açıdan bakıldığında Max Fruchtermann, Rosenberg, Ottmar Zeiher gibi editörlerin taşbaskıları, Zellich firmasının fantezi baskılı, olağanüstü güzel kartpostalları, Bon Marche firmasının Fransa’da bastırdığı ve günümüzde dahi erişilmesi zor bir kalite olan neobromüre ve renkli ipek kağıt serileri ve bir Alman firması tarafından basıldığı tahmin edilen goffre (kabartma) baskılı kartpostalları fotoğraf baskılı modern kartpostallar öncesine örnek olarak verebiliriz.

Kartpostalların ikinci sınıflama grubu ise konularıdır. İstanbul, kartpostallarda aşağı yukarı her yönü ile gösterilmiştir. Yüzlerce editör, şehrin dört bir yanına ait fotoğrafları kartpostal olarak basmışlardır. Başta Galata Kulesi, Sarayburnu, Galata Köprüsü ve Kız Kulesi olmak üzere, Beyoğlu, Beyazıt, Boğaz, Rumelihisarı, Kağıthane, Göksu bolca basılmıştır. Şehrin daha küçük merkezlerine ait kartpostallara ise çok daha az sayıda basıldığı için oldukça zor tesadüf edilebilmektedir. Osmanlı dönemine ait yaşamla ilgili tip kartpostalları da konularına göre sınıflamada önemli bir yer tutar. Başlıcaları hamallar, sakalar, tulumbacılar, sokak berberleri, seyyar satıcılar, kadınlar ve askerlerdir.

Toplumu ilgilendiren önemli olaylar da kartpostallara konu olmuşlardır. Bunların içinde, en başta gelenleri II. Meşrutiyet’in ilanı, 31 Mart Vakası, Hareket Ordusu’nun Gelişi gibi olaylardır. Bu konularda Bon Marche, J. Ludwigsohn ve Max Fruchtermann gibi editörler seri halinde kartpostallar basmışlardır.

Günümüzde İstanbul kartpostallarını sınıflayabilmek ve üzerlerinde çalışabilmek için belli başlı editörlerin çıkarmış oldukları kartpostallara da ana hatları ile değinmek gerekir. Bu açıdan bakıldığında, İstanbulun önemli kartpostal editörleri olarak şu isimler sayılabilir.

Max Fruchtermann	Taşbaskılar, 1.800 civarında genel İstanbul kartpostallan, 31 Mart Vakası, Osmanlı saray kıyafetleri, padişahlar, suluboya ile İstanbul, Sultan Reşad’ın Eyüp’e gidişi gibi seriler.
Bon Marche	76 kartpostallık İstanbul renkli ipek kartpostalları, 27 kartpostallık ipek St. Joseph, yaklaşık 80 kartpostallık neobromüre ve semibromure II. Meşrutiyet’in ilanı ve İstanbul ile ilgili 300 kartpostallık seriler.
Salute de Constantinople	İstanbul ile ilgili en büyük ve en önemli kartpostal grubundan biridir. Bastırtan firma ile ilgili bir bilgi yoktur. Çok değişik yöreler, ilginç meslekler ve bilhassa İstanbul’da askerler ve askerlerin gündelik yaşamlarını gösteren kartpostalların sayısı 800’ü bulmaktadır.
Horticole de Therapia	Çoğunlukla bilinen kartpostalları değişik bir teknikle, mavi beyaz tonlarda ve parlak bir kağıda basmıştır. Aynı tekniği Postecartoglobe firması da kullanmış, toplam 100’e yakın kartpostal basmışlardır.
A. Zellich	Kabartma fantezi kartpostalları ile dikkat çeker, dönem dönem fazla sayıda ve çeşitte kartpostal basmıştır.
J. Ludwigsohn	Oldukça fazla sayıda ve çeşitli kartpostal basan önemli bir firmadır.
E. P. Rochat	İstanbul’un artistik fotoğraflarını renkli olarak basmış, değişik ve sanatsal değeri olan fotoğraflara önem vermiştir.
M. J. C.	Özellikle gemi kartpostalları dikkat çeker. Ancak çok sayıda turistik, kötü baskılı kartpostal yayımlamıştır.
Römmler-Jonas Dresden	Fotoğrafçıdır. 1900 öncesi kendi çekmiş olduğu fotoğraflarla mükemmel bir İstanbul koleksiyonu hazırlamış ve bunları çok kaliteli bir baskı ile kartpostal serisi olarak satışa sunmuştur.

Bunların dışında yüzlerce editör ya da firma tarafından basılan kartpostallar halen araştırmacıların ve konu ile ilgili koleksiyonerlerin ilgi odağı olmaya devam etmektedir. İstanbul ve Osmanlı İmparatorluğu ile ilgili olarak basılan kartpostallar ne yazıktır ki, ülke içinde yabancı uyruklu kimseler, daha sonraları da ülke dışındaki koleksiyoncular tarafından toplanmışlardır. İstanbul’da ise bazı köklü aileler ve diplomatların evlerinden çıkan kartpostal koleksiyonları, konu ile ilgili merak oluşmadığı için yok pahasına yurt dışına satılmıştır.

Ancak 1985’te bir grup filatelist ve pul tüccarı konuyu çevrelerinde yayarak gittikçe gelişen bir koleksiyoncu ağı oluşturdular. Talebin artması ile birlikte yükselen fiyatlar, yurtdışından kartpostallarımızın kısa süre içinde ülkeye geri dönmesini sağladı. Günümüzde bu trafik olumlu yönde, olanca hızı ile devam etmekte, bilinmeyenler hızla gün ışığına çıkmaktadır. Ancak kartpostal basan firmaların, fotoğrafları çeken fotoğrafçıların, basım işlemini gerçekleştiren matbaaların kayıtları ve konu ile ilgili dökümanları günümüze gelemediği için, daha uzunca bir süre araştırmalar devam edecektir. Sonrasında ise yayınlar arttıkça ve koleksiyonlar geliştikçe İstanbul hakkında pek çok yeni bilgi, kartpostallar aracılığıyla ortaya çıkacaktır.

İlginizi çekebilir

• İstanbul Kartpostalları – II
• Ebüzziyâ Kartları
• Postcrossing ile Kartpostal Takası
• Herman Boyacıoğlu’nun Kartpostal Koleksiyonu
• 1902’den «Geleceğin Kadınları» Kartpostalları
• Milli Mücadele Kartpostalları
• Kartpostalın 150. Yılı
• Kanadı Kırık Kartpostallar
• Kadıköy Kartpostalları
• Koleksiyon Sevgisi-6 Kartpostal Koleksiyonculuğu
• 26 Yıl Gecikmeli Kartpostal
• Anadolu Pulları ile Kullanılmış Kartpostallar
• İstanbul Kartpostalları
• Bir Zamanlar İstanbul: Kartpostallar (Galeri)
• Taş Baskılı ve Fantazi Baskılı Kartpostallar
• Kısa bir Kartpostal Tarihi

İlgili ürünler